θεσμός

θεσμός
ο (ΑΜ θεσμός Α και δωρ. τ. τεθμός)
το έθος, η συνήθεια, καθετί που καθίσταται κανόνας δικαίου με την παράδοση ή με κοινή συμφωνία
νεοελλ.
ειδικός οργανισμός, κοινωνικός ή πολιτικός, αναγνωρισμένος από την παράδοση ή από τον νόμο (α. «ο θεσμός τού γάμου» β. «ο θεσμός τών κοινωνικών ασφαλίσεων»)
νεοελλ.-μσν.
στον πληθ. οι θεσμοί
οι θεμελιώδεις καταστατικοί νόμοι κράτους ή εκκλησίας
αρχ.
1. στον πληθ. οι νόμοι τού Δράκοντος
2. (για ιερούς νόμους) κανόνας, όρος, παράγγελμα
3. ορισμένο ίδρυμα, όπως η βουλή τού Αρείου Πάγου, η οποία θεωρούνταν ότι είχε ιδρυθεί από την Αθηνά («τόνδ' Ἀθηναίας μέγαν θεσμόν», Αισχύλ.)
4. θησαυρός.
[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. θεσμός, δωρ. τεθμός, διαλεκτ. θεθμός (με αναλογική διατήρηση τού αρχικού δασέος) σχηματίστηκε με την ασθενή βαθμίδα τής ΙΕ ρίζας *dhē- «θέτω, τοποθετώ» τού τί-θη-μι*, ετυμολογικώς δε συνδέεται με κελτικούς τ. τής ίδιας σημασίας, πρβλ. αρχ. ιρλ. deidmea, ουαλ. deddf. Δηλ. θεσμός< *dhedhmo-, το οποίο προήλθε με αναδιπλασιασμό είτε από *dhe-dh-m-o (όπου το -dh- είναι η μηδενισμένη βαθμίδα τού dhē-, θη-
πρβλ. θή-σω) είτε από *dhe-dhm-o (όπου το -dhm- είναι η συνεσταλμένη βαθμίδα τού θεμ-
πρβλ. θέμις). Θα ήταν όμως ίσως προτιμότερο να θεωρηθεί ότι θε- < *dhә1-, ασθενής βαθμίδα τού dhē- (πρβλ. θέ-σις), και επίθημα -σμος ή -θμός (πρβλ. κλαυθμός, ρυθμός κ.ά.). Η λ. θεσμός είναι συνήθης σε αρχαϊκές επιγραφές αρκετών διαλέκτων και χρησιμοποιόταν για να δηλώσει νόμους τού Δράκοντος και τού Σόλωνος. Είναι συνώνυμη τού νόμος, αλλά το τελευταίο έχει γενικότερη έννοια και στην Αρχαία εξέφραζε το σύνολο τών νόμων (πρβλ. νεοελλ. νομικά, νομική, λατ. ius), ενώ η λ. θεσμός χρησιμοποιόταν για έναν συγκεκριμένο νόμο (πρβλ. λατ. lex). Συχνά οι ΙΕ λέξεις που δηλώνουν έναν συγκεκριμένο νόμο παράγονται από ρήματα με σημ. «θέτω, τοποθετώ», απ' όπου η σημ. «θεσπισμένο, επιβεβλημένο, καθιερωμένο».
ΠΑΡ. θέσμιος
αρχ.
θεσμοσύνη.
ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) θεσμοδότης, θεσμοθέτης, θεσμοφόρος, θεσμοφύλακας (-αξ), αρχ. θεσμογράφος, θεσμοδοκώ, θεσμοποιώ, θεσμοπόλος, θεσμοτόκος, θεσμοφόριον, θεσμοφόριος, θεσμῳδός
μσν.
θεσμολογώ
νεοελλ.
θεσμολόγιο. (Β' συνθετικό) άθεσμος, απρόθεσμος, έκθεσμος, εκπρόθεσμος, εμπρόθεσμος, ένθεσμος
αρχ.
πανάθεσμος, υπέρθεσμος, υπερπρόθεσμος
νεοελλ.
βραχυπρόθεσμος, ληξιπρόθεσμος, μακροπρόθεσμος, μεσοπρόθεσμος].

Dictionary of Greek. 2013.

Игры ⚽ Поможем написать курсовую

Look at other dictionaries:

  • θεσμός — that which is laid down masc nom sg …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • θεσμός — ο 1. ό,τι παίρνει μορφή κι επιβάλλεται ως πεποίθηση, αρχή, συνήθεια, κανόνας δικαίου ανάμεσα στους ανθρώπους: Θεσμός του γάμου. – Θεσμός της βασιλείας. 2. κοινωνικός ή πολιτικός οργανισμός: Θεσμός των κοινωνικών ασφαλίσεων. 3. στον πληθ., θεσμοί… …   Νέο ερμηνευτικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας (Новый толковании словарь современного греческого)

  • θεσμός δικαίου — Το σύνολο των νομικών κανόνων που ρυθμίζουν ορισμένη κατηγορία εννόμων σχέσεων, για παράδειγμα ο θεσμός της ιδιοκτησίας, του γάμου, της γονεϊκής εξουσίας στον τομέα του ιδιωτικού δικαίου, και ο θεσμός της λαϊκής κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας της… …   Dictionary of Greek

  • γάμος — Θεσμός που αποβλέπει στη ρύθμιση των σχέσεων των δύο φύλων στα πλαίσια μιας κοινής συμβίωσης και στον καθορισμό της νομικο κοινωνικής θέσης των παιδιών που θα γεννηθούν με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γεννητόρων (υπηκοότητα, εθνικότητα,… …   Dictionary of Greek

  • εισαγγελία — Θεσμός και κρατική αρχή, ανάμεσα στη διοίκηση και στην ποινική δικαιοσύνη. Ως θεσμός, είναι δημιούργημα των νεότερων χρόνων. Εμφανίστηκε τον 14o αι. στη Γαλλία και ολοκληρώθηκε στη σημερινή του μορφή, επίσης στη Γαλλία, το 1808, απ’ όπου την… …   Dictionary of Greek

  • ξενηλασία — θεσμός της αρχαίας Σπάρτης, όπου ίσχυε πριν από τη νομοθεσία του Λυκούργου. Από την εποχή του Λυκούργου, το έθιμο αυτό ενισχύθηκε με γραπτό νόμο, που απαγόρευε στους ξένους να μένουν στη Σπάρτη χωρίς ειδική άδεια και έδινε στις αρμόδιες αρχές το… …   Dictionary of Greek

  • παλλακεία — Θεσμός που ίσχυε στην αρχαία Ελλάδα παράλληλα με τον γάμο, και που σήμαινε τη χωρίς γάμο συμβίωση άνδρα και γυναίκας. Η παλλακή ή πολλακίδα ήταν κάτι ανάμεσα σε νόμιμη σύζυγο και εταίρα. Η παλλακίδα περιποιόταν τον άνδρα, επειδή η σύζυγος ήταν… …   Dictionary of Greek

  • θεσμοῖς — θεσμός that which is laid down masc dat pl θεσμός that which is laid down neut dat pl …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • θεσμοῖσι — θεσμός that which is laid down masc dat pl (epic ionic aeolic) θεσμός that which is laid down neut dat pl (epic ionic aeolic) …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • θεσμοῖσιν — θεσμός that which is laid down masc dat pl (epic ionic aeolic) θεσμός that which is laid down neut dat pl (epic ionic aeolic) …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

Share the article and excerpts

Direct link
… Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”